"İMAN" NEDİR?
Cibril Hadisi’nde Yola Çıkarak Devam Ediyoruz “İman” Nedir?
Cibril Hadisi’nde, Cebrail (a.s.) insan suretinde Hz. Peygamber’e (s.a.v.) gelerek çeşitli sorular sorar. İmanla ilgili kısmı şöyledir:
Adam: “Bana imanın ne olduğunu söyle!” dedi.
Resûlullah (s.a.v.):“İman; Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe ve kadere, hayır ve şerrin Allah’tan olduğuna inanmandır” buyurdu.
Adam: “Doğru söyledin” dedi.
(Müslim, Îmân 1, 5; Buhârî, Îmân 37)
Bu cevapta, iman altı temel esasa dayandırılmıştır. Bu esaslar, İslam inancının (akaidin) temelini oluşturur ve imanın şartları olarak bilinir. İman, kalbin tasdiki (inancı), dilin ikrarı (söylemesi) ve amellerle doğruluğu desteklenen bir kabuldür.
İmanın altı şartı, Cibril Hadisi’nde açıkça sıralanmıştır. Aşağıda her bir şart, Kur’an ayetleri, hadisler ve alimlerin yorumlarıyla detaylı bir şekilde açıklanmaktadır:
1. Allah’a İman
Tanım: Allah’ın varlığına, birliğine, sıfatlarına ve O’nun her türlü eksiklikten münezzeh olduğuna inanmak. Allah, yaratıcı, rab, ilah ve kâinatın tek hâkimidir.
Ayrıntılar:
Allah’ın varlığı: Kâinatın düzeni, insanın yaratılışı ve fıtratı Allah’ın varlığını gösterir (Zâriyât 51:56; Rûm 30:30).
Allah’ın birliği (tevhid): Allah’tan başka ilah yoktur (İhlas 112:1-4). Bu, rububiyet (yaratıcılık), uluhiyet (ibadet) ve esma-sıfat (isim ve sıfatlar) tevhidini içerir.
Allah’ın sıfatları: Allah, hayat, ilim, kudret, irade, semi’, basar, kelam gibi zati ve subuti sıfatlara sahiptir. O, yaratılmışlara benzemez (Şûrâ 42:11).
Kur’an’dan Delil:
“Allah, kendisinden başka ilah olmayandır; diridir, her şeyin varlığı O’na bağlıdır” (Bakara 2:255).
“De ki: O Allah birdir” (İhlas 112:1).
Örnek: Bir Müslüman, Allah’ın varlığına ve birliğine inanır, şirk koşmaz ve ibadeti yalnızca Allah’a yapar.
Alimlerin Yorumu: İmam Gazali, Allah’a imanın, kalbin Allah’ı tanıması ve O’na teslim olması olduğunu belirtir. İbn Teymiyye, Allah’a imanın, O’nu sevmeyi ve emirlerine uymayı gerektirdiğini vurgular.
2. Meleklerine İman
Tanım: Allah’ın meleklerine, onların varlığına, görevlerine ve özelliklerine inanmak. Melekler, Allah’ın nurdan yarattığı, itaatkâr varlıklardır ve O’nun emirlerini uygularlar.
Ayrıntılar:
Meleklerin özellikleri: Cinsiyetsizdir, yemez-içmez, günah işlemez ve sürekli Allah’a ibadet eder (Tahrîm 66:6).
Görevleri:
Cebrail (a.s.): Vahiy getirir.
Mikail (a.s.): Rızık ve tabiat olaylarıyla görevlidir.
İsrafil (a.s.): Sura üfler (kıyametin başlangıcı).
Melekü’l Mevt (a.s.): Can alır.
Diğer melekler: Kirâmen Kâtibîn (yazıcı melekler), hafaza (koruyucu melekler), cennet ve cehennem melekleri (Zebânîler, Hamele-i Arş vb.).
Her meleğin adını bilmek şart değildir, ancak Kur’an ve hadislerde adı geçenlere (ör. Cebrail, Mikail) kesin inanılır.
Kur’an’dan Delil:
“Kim Allah’a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail’e ve Mikail’e düşman olursa, Allah da kâfirlerin düşmanıdır” (Bakara 2:98).
“Melekler ve ruh, miktarı elli bin yıl olan bir günde O’na yükselir” (Meâric 70:4).
Örnek: Bir Müslüman, meleklerin Allah’ın emriyle görev yaptığını kabul eder ve onların varlığını sorgulamaz.
Alimlerin Yorumu: İmam Nevevî, meleklerine imanın, Allah’ın görünmeyen âlemine inanmayı kapsadığını belirtir. Kurtubî, meleklerin Allah’ın ordusu olduğunu ve onlara imanın tevhidi güçlendirdiğini söyler.
3. Kitaplarına İman
Tanım: Allah’ın peygamberlerine gönderdiği ilahi kitaplara inanmak. Bu kitaplar, Allah’ın vahyidir ve insanlara hidayet yolunu gösterir.
Ayrıntılar: Başlıca kitaplar:
Kur’an-ı Kerim: Hz. Muhammed’e (s.a.v.) inen, önceki kitapları tasdik eden ve hükmü kıyamete kadar geçerli olan son kitap.
Tevrat: Hz. Musa’ya (a.s.) inen kitap.
İncil: Hz. İsa’ya (a.s.) inen kitap.
Zebur: Hz. Davud’a (a.s.) inen kitap.
Suhuf: Hz. İbrahim, Hz. Şit gibi peygamberlere inen sayfalar.
Müslüman, Kur’an’a eksiksiz inanır ve önceki kitapların asıllarına (tahrif edilmemiş hallerine) inanır. Ancak önceki kitaplar tahrif edildiği için bugün Kur’an geçerlidir (Bakara 2:79).
Her kitabın adını bilmek şart değildir, ancak Kur’an’da adı geçenlere kesin inanılır.
Kur’an’dan Delil:
“Peygamber, Rabbi tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de. Her biri Allah’a, meleklerine, kitaplarına ve peygamberlerine iman etti” (Bakara 2:285).
“Biz, senden önce de peygamberler gönderdik ve onlara kitaplar ve hikmet verdik” (Nisâ 4:163).
Örnek: Bir Müslüman, Kur’an’ın Allah’tan geldiğine inanır ve diğer kitapların asıllarını tasdik eder, ancak tahrif edilmiş hallerini kabul etmez.
Alimlerin Yorumu: İbn Hacer, kitaplara imanın, Allah’ın vahiy yoluyla insanlara rehberlik ettiğini kabul etmek olduğunu belirtir. Elmalılı Hamdi Yazır, Kur’an’ın önceki kitapları nesh ettiğini ve son hidayet kaynağı olduğunu vurgular.
4. Peygamberlerine İman
Tanım: Allah’ın insanlara hidayet için gönderdiği peygamberlere inanmak. Peygamberler, Allah’ın elçileridir ve vahyi insanlara tebliğ ederler.
Ayrıntılar:
Peygamberlerin sayısı: Kur’an’da 25 peygamberin adı geçer (ör. Âdem, Nuh, İbrahim, Musa, İsa, Muhammed a.s.). Hadiste 124.000 peygamberden bahsedilir (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 5/169).
Peygamberlerin özellikleri: İsmet (günahsızlık), sıdk (doğruluk), emanet (güvenilirlik), fetanet (zekâ) ve tebliğ (vahyi eksiksiz iletme).
Müslüman, tüm peygamberlere inanır ve aralarında ayrım yapmaz (Bakara 2:136). Hz. Muhammed (s.a.v.), son peygamberdir (Ahzâb 33:40).
Kur’an’dan Delil:
“Biz senden önce de peygamberler gönderdik… Her ümmet için bir peygamber vardır” (Yûnus 10:47).
“Muhammed, Allah’ın Resûlü ve peygamberlerin sonuncusudur” (Ahzâb 33:40).
Örnek: Bir Müslüman, Hz. Musa’ya, Hz. İsa’ya ve Hz. Muhammed’e (s.a.v.) aynı şekilde inanır ve hiçbirini diğerinden ayırmaz.
Alimlerin Yorumu: İmam Tahavî, peygamberlere imanın, Allah’ın insanlarla iletişim kurma yöntemi olduğunu belirtir. İbn Kesir, Hz. Muhammed’e imanın, tüm peygamberlere imanı tamamladığını söyler.
5. Ahiret Gününe İman
Tanım: Kıyametin kopacağına, ölülerin diriltileceğine, hesap gününe, cennet ve cehenneme inanmak.
Ayrıntılar: Ahiret safhaları:
Kıyamet: Dünyanın sonu ve tüm canlıların ölümü (Zilzâl 99:1-2).
Ba’s (diriliş): Ölülerin yeniden dirilmesi (Yâsîn 36:51).
Haşr ve hesap: İnsanların toplanması ve amellerinin tartılması (Kâria 101:6-9).
Mizan, sırat, şefaat: Amellerin tartıldığı terazi, cennete giden köprü ve peygamberlerin şefaati.
Cennet ve cehennem: Müminlerin mükâfat, kâfirlerin ceza yeri (Nebe’ 78:21-40).
Ahiret inancı, insanın dünya hayatındaki sorumluluğunu hatırlatır ve ahlaki davranışı teşvik eder.
Kur’an’dan Delil:
“Kim Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsa, ya hayır konuşsun ya da sussun” (Buhârî, Edeb 31).
“O gün, her insan yaptığının karşılığını bulur” (Nâziât 79:35).
Örnek: Bir Müslüman, öldükten sonra dirileceğine ve amellerinden sorgulanacağına inanır, bu yüzden günahlardan kaçınır.
Alimlerin Yorumu: İmam Mâturîdî, ahiret inancının, Allah’ın adaletinin tecelli edeceği yer olduğunu belirtir. Seyyid Kutub, ahiret inancının, dünya hayatını anlamlı kıldığını vurgular.
6. Kadere, Hayır ve Şerrin Allah’tan Olduğuna İman
Tanım: Her şeyin Allah’ın ilmi, iradesi ve takdiriyle gerçekleştiğine inanmak. Hayır ve şer, Allah’ın yaratmasıyladır, ancak insanın cüz’i iradesi vardır.
Ayrıntılar: Kaderin unsurları:
Allah’ın ilmi: Allah, her şeyi önceden bilir (Ankebût 29:62).
Allah’ın yazması: Levh-i Mahfuz’da her şey kaydedilmiştir (Kamer 54:52-53).
Allah’ın iradesi: Her şey Allah’ın dilemesiyle olur (İnsan 76:30).
Allah’ın yaratması: Hayır ve şer, Allah’ın yaratmasıyladır (Felak 113:2).
Cüz’i irade: İnsan, kendi eylemlerinden sorumludur, ancak Allah’ın küllî iradesi her şeyi kuşatır (Kehf 18:29).
Hayır (nimetler, iyilikler) ve şer (musibetler, kötülükler), Allah’ın takdiriyle olur, ancak şerrin kaynağı insanın kötü tercihleridir.
Kur’an’dan Delil:
“Size isabet eden her musibet, kendi ellerinizle kazandıklarınız yüzündendir” (Şûrâ 42:30).
“Hiçbir şey bizim bilgimiz dışında gerçekleşmez” (Hûd 11:123).
Hadis: “Kader, imanın bir parçasıdır. Kim kaderi inkâr ederse, imanını tamamlamamıştır” (Tirmizî, Kader 4).
Örnek: Bir Müslüman, başına gelen musibete sabreder, çünkü bunun Allah’ın takdiri olduğunu bilir, ama günah işlerse kendi iradesiyle sorumlu olduğunu kabul eder.
Alimlerin Yorumu: İmam Eş’arî, kaderin Allah’ın ilmi ve iradesini kapsadığını, ancak insanın sorumluluğunu ortadan kaldırmadığını belirtir. İbn Hacer, kader inancının, teslimiyet ve tevekkül getirdiğini vurgular.
İmanın Şartlarının Önemi
Bütünlük: İmanın altı şartı, birbirini tamamlar. Birine inanmamak, imanı eksik bırakır (Bakara 2:177).
Kalp ve Amel: İman, sadece kalple tasdik değil, dil ile ikrar ve amelle desteklenmelidir. Örneğin, Allah’a iman, ibadetlerle; ahiret inancı, ahlakla kendini gösterir (Müslim, Îmân 57).
Sıhhat Tartışmaları: Cibril Hadisi’nde kaderin vurgulanması, sahabe döneminde kaderi inkâr eden gruplara (ör. Kaderiyye) karşı bir netlik sağlamıştır. Hadis, sahih kaynaklarda (Buhârî, Müslim) yer alır ve ittifakla kabul edilir.
Pratik Etki: İman şartları, Müslüman’ın dünya ve ahiret hayatını düzenler. Allah’a iman, tevhidi; melekler, gayba imanı; kitaplar ve peygamberler, vahyi; ahiret, sorumluluğu; kader, teslimiyeti öğretir.